Zoonozy. Jakie choroby mogą przenosić zwierzęta domowe?

Ludziom niemal od zawsze towarzyszą zwierzęta domowe. Dla wielu z nas pies, kot czy królik to przyjaciel albo nawet członek rodziny. I choć to udowodnione, że kontakt ze zwierzęciem może korzystnie wpływać na nasze samopoczucie i zdrowie, to jednak może być także potencjalnym zagrożeniem dla nas i innych domowników. Ryzyko to wiąże się z możliwością przeniesienia pewnych chorób ze zwierzęcia na człowieka. Takie choroby określamy mianem “zoonozy”. Mogą je wywoływać różne czynniki etiologiczne (chorobotwórcze drobnoustroje): bakterie, wirusy lub pasożyty. W poniższym artykule odpowiemy na pytanie jakie choroby mogą przenosić domowe zwierzaki. Podpowiemy także jak możemy ustrzec się przed chorobami odzwierzęcymi.

Zoonoza - co to jest?

Zoonoza, to grupa chorób odzwierzęcych, do których może dojść w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym lub zakażonym zwierzęciem, z surowcami pochodzenia zwierzęcego (kał, mocz, ślina) lub drogą powietrzną. Poprzez bezpośredni kontakt rozumie się nie tylko dotykanie zwierzęcia, lecz również zadrapanie lub ugryzienie przez zwierzę. Nieraz do zakażenia może dojść nawet po spożyciu żywności nieznacznie zanieczyszczonej odchodami lub wydalinami zwierzęcymi. Wektorami chorób odzwierzęcych są również owady, które mogą przenieść zarazki na człowieka po uprzednim pokąsaniu chorego zwierzęcia lub będącego nosicielem. Warto dodać, że nie jest zasadą, że zwierzę, które zaraża, także choruje. Wręcz przeciwnie - może być zupełnie niewrażliwe na dany patogen.

Choroby odzwierzęce - najczęściej występujące zoonozy w Polsce

Do najczęściej występujących chorób odzwierzęcych możemy zaliczyć te, które dotyczą głównie kotów i psów. Wśród nich są różnego rodzaju parazytozy, czyli zarażenia pasożytami zewnętrznymi lub wewnętrznymi. Poniższe zoonozy obejmują choroby, które wyróżniają się znaczną częstotliwością występowania, wysoką zaraźliwością lub poważnym przebiegiem zakażenia czy zarażenia.

1. Pchlica

Jedną z najbardziej powszechnych chorób odzwierzęcych jest pchlica, czyli choroba skóry spowodowana pasożytowaniem pcheł kocich lub psich. Pasożyty te zagrażają człowiekowi nie tylko ze względu na uciążliwość pokąsania. Istotniejszym aspektem jest możliwość przeniesienia innych groźnych drobnoustrojów, np. bakterii Bartonella (wywołujących chorobę kociego pazura), bakterii Salmonella typhi (wywołujące tyfus). Mimo, iż na terenie Polski praktycznie nie występują powyższe zakażenia, to jednak możliwe jest wystąpienie silnego wstrząsu anafilaktycznego spowodowanego pokąsaniem przez pchły, co może stanowić nawet bezpośrednie zagrożenie życia. Właśnie dlatego niezwykle istotna jest profilaktyka i stosowanie odpowiednich preparatów, które skutecznie zapobiegają pchłom.

2. Toksoplazmoza

Toksoplazmozę wywołuje pierwotniak Toxoplasma gondii. U osób dorosłych zwykle przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi objawami grypopodobnymi. Natomiast u kobiet ciężarnych zakażenie może doprowadzić do poważnych uszkodzeń płodu (uszkodzenia układu nerwowego i narządu wzroku) lub nawet do poronienia. Im bardziej ciąża zaawansowana, tym większe ryzyko przeniknięcia pasożytów do płodu. Właśnie dlatego badanie na poziom przeciwciał IgG oraz IgM wykonuje się u kobiet w ciąży podczas rutynowych badań. Pierwotniaka Toxoplasma gondii najczęściej przenoszą koty, psy, szczury i świnki morskie. Mimo, że koty domowe są głównym gatunkiem najbardziej narażonym na zarażenie, to jednak bezpośrednio od kota trudno jest się zarazić. Najczęstszym źródłem zakażenia toksoplazmozą jest surowe lub niedogotowane mięso, kontakt z pożywieniem, glebą oraz wodą zanieczyszczonymi oocystami, które wydalane są z kałem kotów. Stąd, aby uchronić się przed toksoplazmozą konieczne jest przestrzeganie zasad higieny, częste mycie rąk (po zabawie z kotem czy po sprzątaniu kuwety), dokładne mycie owoców i warzyw oraz spożywanie mięsa poddanego odpowiedniej obróbce termicznej.

3. Wścieklizna

Wścieklizna jest wirusową chorobą zakaźną, prowadzącą do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Należy ona do najniebezpieczniejszych zoonoz, ze względu na wysoką śmiertelność. Na szczęście jednak w Polsce do zakażenia ludzi wirusem wścieklizny dochodzi niezwykle rzadko (raz na kilka lub kilkanaście lat) za sprawą obowiązkowych szczepień oraz okresowego rozkładania szczepionek dla zwierząt żyjących na wolności. Podstawową drogą zakażenia wirusem wścieklizny jest pogryzienie, podrapanie lub oślinienie uszkodzonej skóry lub błon śluzowych przez zakażone zwierzę. Wirusy znajdujące się w ślinie chorego zwierzęcia, wnikają do organizmu człowieka przez powstałą ranę, a następnie dostają się do centralnego układu nerwowego. Rezerwuarem wirusów wścieklizny są najczęściej psy i koty, nieco rzadziej zwierzęta żyjące na wolności. Niestety trudnym do kontrolowania źródłem zakażenia są też nietoperze. Stąd mówi się o możliwości zakażenia w wyniku wdychania wirusa unoszącego się w powietrzu w jaskiniach zamieszkałych przez nietoperze. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania wściekliźnie jest obowiązkowe szczepienie psów oraz kotów wychodzących z domu na spacery. W przypadku pojawienia się ryzyka zakażenia wirusem wścieklizny (w wyniku pokąsania czy podrapania przez zwierzę) stosuje się u ludzi szczepienia poekspozycyjne. Więcej na temat wścieklizny pisaliśmy tutaj.

4. Toksokaroza

Toksokaroza to trudna w wyleczeniu choroba pasożytnicza, wywołana przez nicienie Toxocara canis (glista psia) lub Toxocara cati (glista kocia). Podstawowymi źródłami zarażenia toksokarozą sś: zanieczyszczona jajami pasożytów (wydalanymi wraz z kałem psów lub kotów) i inwazyjnymi larwami gleba, warzywa rosnące w zanieczyszczonej ziemi, chore zwierzęta (jaja mogą znajdować się na psiej sierści) oraz ich odchody. Jaja lub larwy trafiają do organizmu człowieka drogą pokarmową, a następnie osadzają się w narządach wewnętrznych, np.: wątrobie, nerkach, płucach, mózgu, oczach i sercu. Objawy zarażenia toksokarozą są często mało specyficzne, należą do nich podwyższona temperatura, kaszel, brak apetytu, mdłości, bóle brzucha i głowy, osłabienie. Leczenie polega na podawaniu leków przeciwpasożytniczych. Na toksokarozę najczęściej chorują małe dzieci, szczególnie te bawiące się w piaskownicy. Przyczyną dużej liczby zachorowań u dzieci jest nieprawidłowa higiena rąk czy wkładanie palców do ust. Warto pamiętać, że jaja pasożyta znajdujące się w glebie mogą zarażać nawet przez kilka lat, dlatego tak ważne jest sprzątanie odchodów po swoim psie i kocie. Dobrze jest również ograniczyć dostęp zwierząt do piaskownic oraz regularnie wymieniać w nich piasek. Podstawowym sposobem zapobiegania tej parazytozie u ludzi jest regularne i prawidłowe odrobaczanie psów i kotów. Co więcej, konieczne jest przestrzeganie zasad higieny, regularne mycie rąk po zabawie w piaskownicy czy po kontakcie z psem lub kotem, pilnowanie, by dzieci nie jadły piasku czy nie wkładały palców do buzi. Nie powinno pozwalać się też na kontakty dzieci z nieznanymi zwierzętami, które mogą nie być regularnie odrobaczane./p>

5. Kampylobakterioza

Kampylobakteriozę wywołują bakterie z rodzaju Campylobacter. Głównym źródłem tych drobnoustrojów dla ludzi są produkty spożywcze pochodzenia drobiowego (mięso i jaja) zwłaszcza te poddane nieprawidłowej obróbce termicznej lub przygotowywane w niewłaściwych warunkach sanitarnych. Źródłem bakterii mogą być również zwierzęta domowe, szczególnie szczenięta i kocięta. Psy zakażone kampylobakteriozą mogą przechodzić chorobę bezobjawowo lub mieć biegunkę i niewysoką gorączkę. Natomiast u ludzi zakażonych bakterią Campylobacter najczęściej obserwuje się biegunki, skurcze, bóle brzucha oraz gorączkę. Objawy choroby zwykle ustępują samoistnie w przeciągu 1-2 tygodni, chociaż nieraz konieczne jest włączenie leczenia. Najbardziej narażone na zarażenie bakterią są niemowlęta i małe dzieci w domu, w którym przebywa chore zwierzę. To właśnie dzieciom, osobom z obniżoną odpornością oraz osobom starszym kampylobakterioza może poważnie zagrażać zdrowiu lub życiu. Aby skutecznie ograniczyć ryzyko zakażenia konieczne jest przestrzeganie zasad higieny zwłaszcza podczas przygotowywania posiłków z produktów pochodzenia drobiowego.

6. Choroba kociego pazura

Przyczyną tej zoonozy są bakterie z rodzaju Bartonella, głównie gatunek Bartonella henselae. Rezerwuarem bakterii są przede wszystkim koty (rzadziej psy), a do rozwoju choroby dochodzi, gdy zarażone zwierzę podrapie lub ugryzie człowieka. Bakteria bytuje na pazurach, zębach i skórze zwierząt, a one z kolei są bezobjawowymi nosicielami. Mówi się, że bakterie mogą być przenoszone także za pośrednictwem pcheł kocich. Choroba występuje najczęściej u dzieci, bo to one utrzymują nieraz bardzo bliskie kontakty ze zwierzętami. Po zadrapaniu lub ugryzieniu przez chore zwierzę, do organizmu człowieka przenikają bakterie Bartonella henselae. Początkowo nie ma żadnych objawów choroby, jednak po 7-12 dniach w miejscu zadrapania lub ugryzienia powstaje mała krostka, a skóra staje się zaczerwieniona. W ciągu kolejnych dwóch tygodni mogą pojawić się objawy takie jak: gorączka, bóle głowy i brzucha, utrata apetytu i zmęczenie, a z czasem powiększone, bolesne i wypełnione ropą węzły chłonne. Przebieg choroby zwykle jest łagodny, a dolegliwości mijają po około 4 tygodniach. W przypadku cięższego przebiegu choroby lekarz może włączyć leczenie antybiotykiem z grupy makrolidów (azytromycynę) lub tetracyklin (doksycyklinę). Chcąc uniknąć zarażenia należy dbać o swoją higienę oraz obserwować, czy nasz pupil nie ma pcheł. Należy też pilnować, aby dziecko bawiło się ze zwierzęciem w sposób ostrożny, a w razie skaleczenia, konieczne jest dokładne odkażenie rany.

Jak uchronić się przed chorobami odzwierzęcymi? Najważniejsza profilaktyka!

W walce z rozprzestrzenianiem się zoonoz uczestniczą lekarze weterynarii, natomiast kiedy dojdzie do zakażenia, opiekę przejmują lekarze od chorób zakaźnych. Pomimo postępu medycyny, leczenie wielu chorób odzwierzęcych jest nadal skomplikowane i nieraz mało skuteczne. Niektóre zoonozy nadal pozostają nieuleczalne, a nawet śmiertelne, np. wścieklizna. Choć lista schorzeń odzwierzęcych jest długa, bo liczy około 200 pozycji nie oznacza to, że musimy rezygnować z obecności pupili w naszych domach! Ryzyko zakażenia większością zoonoz można znacząco zmniejszyć, stosując się do poniższych wskazówek:

• Przestrzegaj zasad higieny (mycie rąk po zabawach z psem lub kotem, zabawach w piaskownicy, w ogródku czy placu zabaw, po sprzątaniu kociej kuwety)
• Nie dotykaj nieznanych zwierząt, zwłaszcza żyjących na wolności, bezdomnych kotów i psów.
• Nie pozwalaj na kontakt pupila z odchodami innych zwierząt
• Sprzątaj odchody po swoim psie lub kocie
• Pilnuj kalendarza szczepień i regularnie odrobaczaj swojego czworonoga, stosuj profilaktykę przeciwkleszczową i przeciwpchelną
• Nie pozwalaj, aby zwierzaki załatwiały się w piaskownicy, czy na placu zabaw
• Pilnuj, aby dzieci nie wkładały rąk do buzi np. podczas zabawy w piaskownicy czy w czasie wycieczki do lasu
• Dokładnie myj owoce i warzywa przed spożyciem
• Spożywaj mięso i jaja poddane obróbce termicznej.